Czy można zwolnić kobietę w ciąży? To zależy. Przede wszystkim od tego, co ma być przyczyną rozwiązania umowy o pracę z kobietą w ciąży, w jakim trybie ma się to odbyć, na podstawie jakiej umowy o pracę zatrudniona jest pracownica, która zachodzi w ciążę. Na pytanie, czy można zwolnić kobietę w ciąży nie jest łatwo jednoznacznie odpowiedzieć – są sytuacje oczywiste, w których pracownica w ciąży jest chroniona przed wypowiedzeniem (ale już np. nie rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia).
Samo rozwiązanie umowy o pracę może być dokonane w kilku trybach – za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia, może to być rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron. Do tego jeszcze przyczyna rozwiązania umowy o pracę z pracownicą w ciąży może leżeć zarówno po stronie pracownicy – ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, np. porzucenie pracy, jak i po stronie pracodawcy – likwidacja zakładu pracy.
Ponieważ pracownica będąca w ciąży podlega pewnej ochronie przed rozwiązaniem z nią stosunku pracy, ale ochrona ta nie jest bezwzględna w każdym wypadku, omówmy szerzej rozwiązanie umowy o pracę z pracownicą w ciąży. Wskażemy przypadki, w których odpowiedź na pytanie „Czy można zwolnić kobietę w ciąży” jest pozytywna, jak i negatywna.
Czy można zwolnić kobietę w ciąży? Ochrona pracownicy w ciąży przed rozwiązaniem umowy o pracę.
Podstawową ochronę pracownicom ciężarnym przed wypowiedzeniem umowy o pracę czy rozwiązaniem jej bez wypowiedzenia (ale nie z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownicę podstawowych obowiązków pracowniczych) zapewnia przepis art. 177 kodeksu pracy. Stosownie do §1 powołanego przepisu:
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Wskazany przepis poniekąd odpowiada wprost, czy można zwolnić kobietę w ciąży – nie można w normalnym trybie, czyli drogą wypowiedzenia umowy o pracę. Pracodawca nie może wypowiedzieć pracownicy w ciąży umowy o pracę. Może natomiast rozwiązać ją bez wypowiedzenia. Kiedy?
Rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia możliwe jest z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych w trybie art. 52 kodeksu pracy, jak i z powodu długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą w trybie art. 53 kodeksu pracy. Czy można zwolnić kobietę w ciąży, jeśli długotrwale chorowała? Nie, przepis art. 177 kodeksu pracy wyklucza taką możliwość.
W większości przypadków pracownica, zanim urodzi dziecko, przebywa przed porodem na dłuższym zwolnieniu lekarskim, w tym wypadku okres zasiłkowy jest dłuższy niż 182 dni (o okresie zasiłkowym więcej m.in. tutaj: okres zasiłkowy co to jest). Zanim jednak pójdzie na to zwolnienie lekarskie, powinna pracodawcę poinformować o stanie ciąży, zapewnia jej to bowiem nie tylko ochronę przed wypowiedzeniem, ale np. również obejmuje ją zakaz pracy w porze nocnej, zakaz pracy w nadgodzinach itp. (pisaliśmy m.in. tutaj: L4 w ciąży – kto płaci, kiedy powiedzieć pracodawcy o ciąży, dodatki za nadgodziny – ile wynoszą oraz czas wolny za nadgodziny).
Pracodawca nie może zatem wypowiedzieć umowy o pracę pracownicy w ciąży. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy pracownica pracuje na podstawie umowy o pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca (pisaliśmy m.in. tutaj: umowa na okres próbny a urlop, ile można zarobić w pierwszej pracy oraz tutaj: L4 w pierwszym miesiącu pracy).
Co ważne – wypowiedzenie umowy o pracę pracownicy w ciąży jest zabronione, ale pracownica może wypowiedzieć umowę. Oczywiście rzadko się to zdarza, że reguły pracownica ciężarna idzie na zwolnienie lekarskie, zachowuje prawo do wynagrodzenia chorobowego albo zasiłku chorobowego w wysokości 100% podstawy (pisaliśmy więcej tutaj: wynagrodzenie chorobowe 2021 od pensji minimalnej). Niemniej, wypowiedzenie umowy o pracę pochodzące od pracownicy będącej w ciąży jest ważne i skuteczne i zgodne z przepisami. Sama jest chroniona przed wypowiedzeniem, ale jednocześnie sama wypowiedzieć umowę może.
Kolejna rzecz. Powołany wcześniej art. 177 kodeksu pracy odpowiada negatywnie na pytanie, czy można zwolnić kobietę w ciąży w drodze wypowiedzenia umowy o pracę (z zastrzeżeniem wyjątku – umowa na okres próbny do 1 miesiąca). Mówi on również o tym, że umowa o pracę z pracownicą w ciąży nie może zostać rozwiązana. Czy zatem oznacza to, że jeśli np. wypowiedzenie zostało złożone zanim pracownica zaszła w ciążę, ale upływ okresu wypowiedzenia i data rozwiązania umowy przypada już na czas ciąży, to czy takie wypowiedzenie umowy o pracę pracodawca musi wycofać? Czy jednak to wypowiedzenie będzie skuteczne i umowa o pracę rozwiąże się z upływem okresu wypowiedzenia?
O okresach wypowiedzenia więcej tutaj i tutaj:
Jeśli pracownica otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę, a następnie zaszła w ciążę, pracodawca musi jej to wypowiedzenie cofnąć. Inaczej umowa o pracę rozwiąże się z upływem okresu wypowiedzenia, czyli w czasie, gdy pracownica jest już w ciąży, a zgodnie z art. 177 kodeksu pracy umowa o pracę nie może zostać rozwiązana w czasie ciąży pracownicy (z wyjątkami wskazanymi w tym przepisie).
W praktyce zatem, jeśli w momencie, w którym pracodawca wręczył pracownicy wypowiedzenie umowy o pracę nie była ona w ciąży, ale pracownica udowodni, że w okresie wypowiedzenia była w ciąży, wypowiedzenie umowy o pracę wręczone przez pracodawcę staje się bezskuteczne.
Czy można zwolnić kobietę w ciąży, wiedząc o jej ciąży? Oczywiście za wypowiedzeniem co do zasady nie. Może się jednak okazać, że pracodawca nie wie o tym, że pracownica jest w ciąży i wypowiada jej umowę o pracę. W takim wypadku, jeśli w okresie wypowiedzenia okazuje się, że pracownica jest w ciąży, co udokumentuje stosownym zaświadczeniem lekarskim, wypowiedzenie należy uznać za bezskuteczne.
Co więcej, pracownica może żądać uznania wypowiedzenia za bezskuteczne również wówczas, gdy nie kwestionowała go na etapie wręczania przez pracodawcę, ale w okresie wypowiedzenia zaszła w ciążę. Potwierdził to m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 marca 2001 roku sygn. I PKN 330/00.
A jak pracownica może udowodnić fakt ciąży? Zgodnie z art. 185 §1 kodeksu pracy stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Dysponując takim świadectwem pracownica przedkłada je pracodawcy i ten zmuszony jest wypowiedzenie umowy o pracę cofnąć. A nawet, jeśli go nie cofnie, to umowa nie rozwiąże się z upływem okresu wypowiedzenia.
Wypowiedzenie umowy o pracę staje się bezskuteczne, jeśli w biegnącym okresie wypowiedzenia pracownica zajdzie w ciążę. Musi jednak stan ciąży udokumentować stosownym zaświadczeniem lekarskim.
Czy można zwolnić kobietę w ciąży dyscyplinarnie? Można. Powołany przepis art. 177 kodeksu pracy wskazuje wprost – zabronione jest wypowiedzenie czy rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę z pracownicą ciężarną, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy.
W praktyce zatem nawet ciąża pracownicy nie uchroni jej przed dyscyplinarką, jeśli na nią zasłużyła. Należy zaznaczyć, iż naruszenie obowiązków pracowniczych musi mieć charakter ciężki – dyscyplinarka jest nadzwyczajnym sposobem rozwiązania stosunku pracy i pracodawca musi ją stosować niezwykle rozważnie. Przyczyna dyscyplinarki musi być dla pracownicy konkretna, obiektywna, zrozumiała. Do tego jeszcze na wręczenie dyscyplinarki pracodawca ma miesiąc od dnia, w którym dowiedział się o przewinieniu pracownicy. Więcej na temat dyscyplinarki znajdziesz w tym artykule: dyscyplinarka – przyczyny.
A czy można zwolnić kobietę w ciąży z powodu likwidacji stanowiska pracy? Co do zasady przepis art. 177 §4 kodeksu pracy wskazuje, że:
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Jeśli zatem ma miejsce likwidacja zakładu pracy, pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę również pracownicy ciężarnej. Natomiast jeśli pracodawca likwiduje stanowisko pracy pracownicy ciężarnej, to sama w sobie likwidacja stanowiska pracy nie wystarczy do tego, aby pracodawca mógł pracownicy wypowiedzieć umowę o pracę. Musi jej zapewnić inne stanowisko pracy, a jeśli np. ze względów organizacyjnych nie jest w stanie zapewnić jej innego stanowiska, musi zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
O samej likwidacji zakładu pracy jako przyczynie rozwiązania umowy o pracę z pracownicą ciężarną więcej poczytasz tutaj: likwidacja zakładu pracy a ciąża pracownicy – co jej przysługuje.
A czy można zwolnić kobietę w ciąży za porozumieniem stron? Można. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron to zgodne oświadczenie woli obu stron stosunku pracy – pracodawcy i pracownika. W szczególności z propozycją rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron może wystąpić sama pracownica, będąca w ciąży. Nie można absolutnie natomiast zmuszać jej do tego, grożąc np. dyscyplinarką.
Jedna bardzo ważna sprawa. Na pytanie, czy można zwolnić kobietę w ciąży należy odpowiedzieć twierdząco, jeśli pracuje ona na zleceniu. Umowa zlecenia nie podlega regulacjom kodeksu cywilnego – ona jest stosunkiem cywilnoprawnym, a nie stosunkiem pracy. Pracownica zatrudniona na zleceniu, po zajściu w ciążę, nie podlega ochronie przed rozwiązaniem umowy, a sam fakt ciąży nie daje jej żadnych ekstra uprawnień (z wyjątkiem tych, związanych z warunkami wykonywania zlecenia, wynikających z ochrony zdrowia. Tu ciekawe informacje na temat: umowa zlecenia na urlopie wychowawczym)
Kolejna rzecz. Może się okazać, że to pracownica sama wypowie umowę o pracę, a następnie zajdzie w ciążę czy dowie się o tym, że jest w ciąży. W takiej sytuacji pracownica może skutecznie uchylić się od tego wypowiedzenia. Jeśli pracownica, nie wiedząc o tym, że jest w ciąży wypowiada pracodawcy umowę o pracę, a następnie dowiaduje się o fakcie ciąży, może cofnąć złożone wypowiedzenie. Takie stanowisko potwierdził m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 czerwca 2003 roku sygn. I PK 206/02.
Ciąża pracownicy a przedłużenie umowy do dnia porodu
Może się okazać, że pracownica pozostaje zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas określony, która to umowa ma się rozwiązać w czasie, gdy pracownica jest w ciąży. Wówczas zawarta umowa przedłuża się do dnia porodu, zgodnie z art. 177 §3 kodeksu pracy:
Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.
Tu należy jednak zwrócić uwagę, że ta umowa miałaby się rozwiązać po upływie trzeciego miesiąca ciąży. Jeśli zatem np. umowa o pracę została zawarta do dnia 31 lipca, a w dniu 2 lipca pracownica przedkłada pracodawcy zaświadczenie, iż jest w drugim miesiącu ciąży, to ta umowa o pracę nie przedłuży się do dnia porodu, gdyż data końcowa umowy przypada na dzień, w którym pracownica nie będzie jeszcze po pierwszym trymestrze ciąży.
Dodać należy, iż takie przedłużenie umowy do dnia porodu następuje niejako z automatu, nie są tu wymagane żadne oświadczenia stron, aneksy do umowy o pracę itp. Powstaje jednakże pytanie, jak w praktyce ustalić ten upływ trzeciego miesiąca ciąży – czy chodzi tu o miesiące kalendarzowe, czy miesiące liczone jako 30 dni każdy? Przepisy kodeksu pracy nie regulują tej sytuacji, a w podobnej sprawie wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy, stwierdzając w wyroku z dnia 5 grudnia 2002 roku sygn. I PK 33/02, iż termin upływu trzeciego miesiąca ciąży oblicza się w równej miary miesiącach księżycowych (28 dni).
Podsumowując dotychczasowe – czy można zwolnić kobietę w ciąży? Można, ale np. dyscyplinarnie czy też z powodu likwidacji zakładu pracy. W każdym innym przypadku jest ona chroniona przed wypowiedzeniem. Ochrona ta rozciąga się dodatkowo na następujące przypadki:
- po wręczeniu pracownicy wypowiedzenia przez pracodawcę okazuje się, że pracownica jest w ciąży i ani ona ani pracodawca nie wiedzieli o tym w momencie wręczania wypowiedzenia – wówczas pracownica będąca w ciąży może domagać się uznania wypowiedzenia za bezskuteczne
- pracownica zachodzi w ciążę już po dokonaniu wypowiedzenia – wówczas również może domagać się uznania wypowiedzenia za bezskuteczne.
Powyższe potwierdza Sąd Najwyższy w swym wyroku z dnia 2 czerwca 1995 roku sygn. I PRN 23/95 stwierdzając, iż zakaz rozwiązywania umów o pracę obowiązuje także w sytuacji, gdy pracownica zaszła w ciążę w okresie wypowiedzenia.
Jeśli okazuje się w okresie wypowiedzenia, że pracownica jest w ciąży, pracodawca powinien cofnąć wypowiedzenie. Nie ma tu już bowiem problemu, czy można zwolnić kobietę w ciąży – nie można, bo skoro jest ona w ciąży, to umowa o pracę nie może się rozwiązać w normalnym trybie w okresie ciąży. A jeśli pracodawca nie cofa wypowiedzenia, to ono jest skuteczne w tym sensie, że z upływem okresu wypowiedzenia umowa o pracę rozwiąże się. Tyle, że od takiego wypowiedzenia pracownica może odwołać się do sądu pracy, który na pewno orzeknie o bezskuteczności wypowiedzenia czy przywróceniu pracownicy do pracy, pracodawca nie ma zatem interesu, aby swojego wypowiedzenia nie cofnąć.
Uznanie umowy za bezskuteczną czy przywrócenie do pracy powoduje sytuację jakby wypowiedzenie nigdy nie było złożone. Dlatego po porodzie, pracownicy przysługują wszystkie świadczenia związane ze stosunkiem pracy takie jak urlop macierzyński, rodzicielski i wychowawczy (więcej o tym m.in. tutaj: ile dostanę na zwolnieniu lekarskim w ciąży).
Wracając jeszcze na chwilę do kwestii wypowiedzenia umowy o pracę przez samą pracownicę będącą w ciąży. Jeśli składa ona wypowiedzenie, a następnie dowiaduje się, że jest w ciąży, może uchylić się od swojego oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. Takie wypowiedzenie staje się wówczas bezskuteczne i nie doprowadzi do rozwiązania umowy.
Inaczej będzie jednak, jeśli pracownica najpierw składa wypowiedzenie umowy o pracę, a dopiero potem zachodzi w ciążę, w okresie wypowiedzenia. W takiej sytuacji nie może ona bez zgody pracodawcy cofnąć swojego wypowiedzenia, jak również nie może powołać się na błąd co do swojego stanu w chwili składania wypowiedzenia, skoro do zajścia w ciążę doszło już po rozwiązaniu umowy o pracę.
Podsumowując. Czy można zwolnić kobietę w ciąży? Jedynie w wyjątkowych przypadkach, np. z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (o samych obowiązkach pracowniczych możesz więcej poczytać tutaj: zakres czynności pracownika oraz tutaj: kiedy pracownik może odmówić wykonywania pracy). A jak powinna zachować się pracownica, której pracodawca wypowiedział umowę o pracę, a następnie zaszła ona w ciążę albo dowiedziała się w okresie wypowiedzenia, że jest w ciąży?
Przede wszystkim powinna dostarczyć pracodawcy stosowne zaświadczenie lekarskie, potwierdzające stan ciąży i zażądać cofnięcia złożonego jej wypowiedzenia. Jeśli pracodawca cofa wypowiedzenie umowy o pracę, to nie odnosi ono żadnego skutku. Jeśli natomiast pracodawca wypowiedzenia nie cofnie, pracownica może odwołać się od wypowiedzenia do sądu pracy (więcej o tym m.in. tutaj: cofnięcie wypowiedzenia z powodu ciąży pracownicy).
Na odwołanie się od wypowiedzenia do sądu pracy pracownica co do zasady ma 21 dni od dnia jego wręczenia. Problem polega na tym, że pracownica może dowiedzieć się o swojej ciąży już po upływie tych 21 dni. W praktyce pracownica ma 7 dni na odwołanie się do sądu pracy od wręczonego jej wypowiedzenia umowy o pracę, a te 7 dni liczone jest od dnia, w którym dowiedziała się, że jest w ciąży.
Jeszcze jedna ważna rzecz. Może się okazać, że pracownica poroniła. Czy w takiej sytuacji ochrona przed wypowiedzeniem nadal jej przysługuje?
W wyroku z dnia 16 grudnia 1999 roku sygn. I PKN 468/99 Sąd Najwyższy stwierdził, iż ochrona trwałości stosunku pracy ze względu na ciążę (art. 177 § 1 k.p.) obejmuje także sytuacje, gdy ciąża zakończyła się poronieniem przed upływem okresu wypowiedzenia. Jeśli zatem pracownica zaszła w ciążę w okresie wypowiedzenia, a następnie poroniła, to tu również może domagać się od pracodawcy cofnięcia wypowiedzenia umowy o prace, jeśli zostało jej wręczone.
Czy można zwolnić pracownicę w ciąży? Można, ale w wyjątkowych sytuacjach. Przepisy kodeksu pracy zapewniają pracownicy ciężarnej szczególną ochronę przed wypowiedzeniem czy rozwiązaniem z nią stosunku pracy. Art. 177 kodeksu pracy, regulujący tę kwestię, to jeden z przepisów zapewniających pracownikom szczególną ochronę rodzicielstwa.
Pracownica będąca w ciąży musi jednak zdawać sobie sprawę, iż nie jest bezkarna – nadal pozostaje pracownikiem, a więc ma obowiązek prawidłowo wykonywać swoje obowiązki. A jeśli naruszy je w sposób ciężki, pracodawca może ją zwolnić w trybie dyscyplinarnym. O uprawnieniach pracowniczych związanych z rodzicielstwem napiszemy niebawem więcej. W kolejnych artykułach m.in. łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą, świadczenia dla pracowników wychowujących dziecko.
