Czy pracownik może odmówić pracy w sobotę? To zależy – przede wszystkim od tego, czy ta praca w sobotę jest dla niego normalną planowaną pracą, którą ma obowiązek wykonywać zgodnie z ustalonym grafikiem. Jeśli praca w sobotę jest pracą planową, pracownik co do zasady nie może odmówić wykonywania pracy w sobotę.
Może oczywiście w tym dniu skorzystać np. z urlopu na żądanie (pisaliśmy więcej tutaj: umowa na okres próbny a urlop na żądanie), jeśli pracodawca udzieli mu tego urlopu, ale co do zasady odmówić wykonywania pracy w sobotę nie może.
Pisaliśmy m.in. tutaj czy można pracownika zmusić do pracy w sobotę, skupmy się teraz na omówieniu sytuacji, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę, jeśli szef go do pracy w sobotę zmusza.
Czy pracownik może odmówić pracy w sobotę? A jeśli tak, to kiedy?
Jeśli sobota jest dla pracownika dniem wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, to praca w sobotę jest pracą pozarozkładową. Będzie to praca, którą szef musi pracownikowi odpowiednio zrekompensować.
W praktyce pewna grupa pracowników ma prawo odmówić pracy w nadgodzinach – zgodnie z art. 178 kodeksu pracy pracownic w ciąży nie wolno zatrudniać przy pracy w nadgodzinach, podobnie pracownika opiekującego się dzieckiem do 4 roku życia bez jego zgody oraz pracownika niepełnosprawnego bez zgody lekarza prowadzącego (więcej m.in. tutaj: czas pracy i dodatkowy urlop pracownika niepełnosprawnego).
Generalnie więc to, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę zależy od tego, czy ta praca w sobotę ma być pracą w nadgodzinach, czy nie. Jeśli nie jest to praca w nadgodzinach, a zwykła praca grafikowa, to pracownik nie może odmówić pracy w sobotę – zgodnie z art. 100 §2 ust. 1 kodeksu pracy pracownik ma obowiązek przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy.
Za odmowę podporządkowania się temu obowiązkowi pracownika mogą spotkać poważne konsekwencje –upomnienie, nagana, kara porządkowa (więcej o tym tutaj: kara pieniężna dla pracownika za co można nałożyć), a nawet dyscyplinarka.
Czy pracownik może odmówić pracy w sobotę? Jeśli to praca planowana, uwzględniona w grafiku, to pracownik nie może odmówić (pisaliśmy więcej tutaj: harmonogram – grafik czasu pracy oraz tutaj: jak planować pracę na pół etatu). Jeśli natomiast praca w sobotę jest pracą pozarozkładową, to niektórzy pracownicy odmówić mogą – m.in. kobiety w ciąży. Stąd też pracownica powinna pracodawcę poinformować o swojej ciąży możliwie jak najszybciej (pisaliśmy więcej tutaj: kiedy powiedzieć pracodawcy o ciąży).
A kiedy w ogóle praca w soboty jako dni wolne od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy jest dozwolona? Otóż praca w soboty jest dozwolona, jeśli wystąpią okoliczności, o których mowa w art. 151 §1 kodeksu pracy – w razie:
1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) szczególnych potrzeb pracodawcy.
Jeśli zatem pracownik pracuje od poniedziałku do piątku, a sobota jest dla niego dniem grafikowo wolnym, to praca w sobotę jest dopuszczalna jedynie, jeśli wystąpi któraś ze wskazanych powyżej okoliczności. Jeśli okoliczności tych nie ma, w szczególności nie występują szczególne potrzeby pracodawcy, a pracodawca zmusza pracownika do pracy w sobotę bo np. chce go zniechęcić do pracy i nakłonić w ten sposób do rozwiązania umowy, to takie działanie pracodawcy jest niedozwolone i zasadne staje się pytanie, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę.
Praca w sobotę musi oczywiście zostać odpowiednio zrekompensowana. Co do zasady zgodnie z art. 151(3) kodeksu pracy za pracę w sobotę należy się dzień wolny. Żadne wynagrodzenie itp. – po prostu dzień wolny (pisaliśmy więcej tutaj: dodatki za nadgodziny 50% i 100%).
Nie ma znaczenia, czy w tę wolną sobotę pracownik pracuje 1 czy 8 godzin – pracodawca oddaje za nią cały dzień wolny. Dopiero jeśli praca pracownika w wolną sobotę wykonywana jest w wymiarze przekraczającym 8 godzin, np. w wolną sobotę pracownik pracował 11 godzin, to za pierwsze 8 godzin pracy w sobotę pracodawca oddaje pracownikowi dzień wolny, w terminie ustalonym z pracownikiem i do końca okresu rozliczeniowego, a pozostałe 3 godziny rozlicza jako nadgodziny, a więc wypłaca za nie normalne wynagrodzenie za pracę plus dodatki za nadgodziny albo oddaje czas wolny za nadgodziny.
Powstaje pytanie, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę, jeśli pracodawca zmusza pracownika do pracy w praktycznie każdą wolną sobotę? Nawet, jeśli pracodawca poprawnie i zgodnie z przepisami rekompensuje tę pracę w sobotę? Innymi słowy – czy może być tak, że w każdą wolną dla pracowników sobotę występują szczególne okoliczności czy szczególne potrzeby pracodawcy, o których mowa w art. 151 kodeksu pracy?
Sprawdź także: Ciągłość L4 a weekend
Jeśli okazuje się, że w zakładzie pracy pracownicy pracują od poniedziałku do piątku, a w praktyce każda sobota to dla nich ekstra dzień pracy, to być może pracodawca źle organizuje pracę. Samo pojęcie „szczególne potrzeby pracodawcy” jest pojęciem nieostrym, ono nie jest w żaden sposób zdefiniowane w przepisach prawa pracy, w szczególności przepisy prawa pracy nie zawierają zamkniętego katalogu takich potrzeb pracodawcy.
Pracodawca nie może nadużywać swoich praw. Jeśli praca w soboty wolne od pracy zdarza się często, zasadnym staje się pytanie, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę, skoro pracodawca notorycznie pracownika do pracy w sobotę zmusza. A co grozi pracownikowi za odmowę pracy w sobotę? Jeśli odmowa ta jest uzasadniona, czyli np. kobieta w ciąży odmawia pracy w sobotę, to pracodawca w zasadzie nie ma możliwości ruchu (tu więcej, kiedy pracownik może odmówić wykonywania pracy).
Uzasadniona odmowa pracy w sobotę nie może pracownika narażać na negatywne konsekwencje. Pracodawca powinien zawsze rozważyć, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę, bo np. kwalifikuje się do stosowania wobec niego regulacji z art. 178 kodeksu pracy. Inaczej będzie oczywiście, jeśli sobota nie jest dla pracownika dniem wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. W takim przypadku, jeśli sobota jest dla pracownika normalnym dniem roboczym, a pracownik bezpodstawnie odmawia pracy, pracodawca może potraktować nieobecność pracownika w tym dniu jako nieusprawiedliwioną, ze wszelkimi tego konsekwencjami (pisaliśmy m.in. tutaj: obniżenie wynagrodzenia bez zgody pracownika).
Sprawdź także: 3/4 etatu a nadgodziny
Jeśli to zatrudniony zastanawia się, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę i ma uzasadnione wątpliwości, może zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy z prośbą o pomoc. Taka pomoc może okazać się konieczna, jeśli pracodawca złośliwie i uporczywie zmusza pracownika do pracy w sobotę, chociaż nie ma ku temu żadnych uzasadnionych obiektywnie przesłanek.
Pracownik musi pamiętać, że istotą stosunku pracy jest wykonywanie pracy pod nadzorem pracodawcy. Ten nadzór oznacza jednocześnie możliwość wydawania pracownikowi poleceń służbowych. Takie polecenie służbowe może dotyczyć pracy w sobotę. Innymi słowy, pracodawca może zmusić pracownika do pracy w sobotę (z zastrzeżeniem, że nie jest to pracownica w ciąży, pracownik opiekujący się dzieckiem do lat 4 czy osoba niepełnosprawna bez zgody lekarza).
Czy pracownik może odmówić pracy w sobotę, jeśli uważa, że pracodawca złośliwie go zmusza?
Pracownik nie jest uprawniony do kontroli poleceń pracodawcy, w szczególności nie może np. podważać, czy istnieją po stronie pracodawcy uzasadnione potrzeby, aby praca w soboty była wykonywana. W wyroku z dnia 12 czerwca 1997 roku sygn. I PKN 211/97 Sąd Najwyższy uznał, że bezprawna i świadoma odmowa wykonania polecenia, zagrażająca istotnym interesom pracodawcy, uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Może Cię zainteresuje: Wypłata do 10 kiedy na koncie
Podsumowując – czy pracownik może odmówić pracy w sobotę? Może, ale wyłącznie, jeśli należy do grupy pracowników uprawnionych, co do których istnieją ustawowe zakazy pracy w nadgodzinach. W innym wypadku odmowa pracy w sobotę może skończyć się dla pracownika nałożeniem na niego kary porządkowej, a w ekstremalnym przypadku, jeśli odmowa pracy w sobotę spowodowała po stronie pracodawcy szkodę, może się to dla pracownika skończyć nawet dyscyplinarką – rozwiązaniem umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, w trybie natychmiastowym.
Pracodawca musi natomiast pamiętać o dyspozycji art. 8 kodeksu pracy:
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
W sytuacji zatem, gdy pracodawca notorycznie zmusza pracowników do pracy w soboty, zamiast pomyśleć o zwiększeniu zatrudnienia czy reorganizacji pracy, to może to zostać uznane za nadużycie swoich praw. Zasadne staje się pytanie, czy pracownik może odmówić pracy w sobotę – formalnie, jeśli jest to praca grafikowa nie może, ale pracodawca nie może też notorycznie np. układać pracy na 6 dni w tygodniu (pisaliśmy więcej tutaj: praca 6 dni w tygodniu – czy pracownik może pracować 6 dni w tygodniu).
Niebawem kolejne artykuły na temat czasu pracy i uprawnień pracowniczych związanych z czasem pracy (tu m.in. zadaniowy – nienormowany czas pracy – na czym polega.
