Praca w niedziele i święta – zasady rekompensaty

Praca w niedziele i święta jest dopuszczalna jedynie w ściśle określonych przypadkach. Co do zasady niedziela jest dniem ustawowo wolnym od pracy, co wprost wynika z przepisu art. 1 ust. 2 ustawy 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy. Jednocześnie przepis art. 1 ust. 1 powołanej ustawy wskazuje, które święta państwowe i kościelne są dniami wolnymi od pracy.

Podobnie zgodnie z przepisem art. 151(9) §1 kodeksu pracy dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy, a jednocześnie stosownie do §2 powołanego przepisu za pracę w niedziele i święta uważa się pracę wykonywaną między 6.00 w niedzielę czy święto a 6.00 dnia następnego, chyba, że u danego pracodawcy ustalone zostały inne godziny.

Święta ustawowo wolne od pracy to: 1 stycznia – Nowy Rok, 6 stycznia – Święto Trzech Króli, pierwszy dzień Wielkiej Nocy, drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja – Święto Państwowe, 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1 listopada – Wszystkich Świętych, 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości, 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia, 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.

Sprawdź także: Kiedy ZUS wypłaca L4

Praca w niedziele i święta – co się należy pracownikowi

Praca w niedziele i święta, jeśli pracownik pracował w niedzielę czy któreś z wymienionych świąt, a nie była to praca planowa, zgodna z grafikiem, wymaga odpowiedniej rekompensaty. Co do zasady zgodnie z art. 151(11) kodeksu pracy praca w niedziele jest rekompensowana dniem wolnym, którego pracodawca udziela w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a praca w święto jest rekompensowana dniem wolnym, udzielanym w okresie rozliczeniowym.

Czytaj także: Brak wypłaty na czas

Ponieważ w praktyce kadrowej pojawia się wątpliwość, jak rekompensowana jest praca w niedziele i święta, jeśli pracodawca nie oddał za nią dnia wolnego (czy należą się jeden czy dwa dodatki z tytułu nadgodzin), jak również spora grupa pracowników uważa, że praca w niedziele i święta jest rekompensowana dodatkiem 200%, omówmy szczegółowo to zagadnienie.

Czytaj także: Dodatki za nadgodziny 50% i 100%

Uprzedzając – praca w niedziele i święta rekompensowana może być podwójnie – raz dniem wolnym od pracy a drugi raz dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli pracodawca nie oddaje dnia wolnego za pracę w święto czy niedzielę, musi wypłacić ten dodatek drugi raz.

Za pracę w niedziele i święta pracownikowi przysługuje dzień wolny i dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Omówimy je zaraz szczegółowo, najpierw ogólnie, kiedy w ogóle praca w niedziele i święta jest dopuszczalna.

Sprawdź także: Czy L4 w weekend się opłaca

Kiedy pracownik może pracować w niedziele i święta? Czy pracodawca może zmusić pracownika do pracy w niedziele i święta?

Stosownie do przepisu art. 151(1) kodeksu pracy:

Praca w niedziele i święta jest dozwolona:

• 1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
• 2) w ruchu ciągłym;
• 3) przy pracy zmianowej;
• 4) przy niezbędnych remontach;
• 5) w transporcie i w komunikacji;
• 6) w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
• 7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
• 8) w rolnictwie i hodowli;
• 9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, zakładach hotelarskich, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę oraz zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku
• 10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta
• 11) przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 1519 § 1, są u niego dniami pracy oraz zapewniających możliwość świadczenia usług, o których mowa powyżej.

Generalnie więc praca w niedziele i święta nie może być normą – w sensie pracodawca nie może swobodnie decydować, że będzie polecał pracownikom prace w niedziele i święta wedle własnego uznania i bez wyraźnego powodu.

Pracodawca może wydać pracownikowi polecenie pracy w niedziele i święta nawet, jeśli normalnie zakład pracy w niedziele nie pracuje. Pracownik co do zasady nie może odmówić wykonania takiego polecenia i nie przyjść do pracy w niedzielę – jeśli do pracy nie przyjdzie, zostanie to potraktowane jako odmowa wykonania polecenia służbowego, za co pracodawca może zwolnić dyscyplinarnie.

Co więcej, jeśli pracodawca tak ułożył pracownikowi grafik, że zamiast np. normalnie w piątek pracownik ma pracować w niedzielę (a za to piątek ma wolny), a pracownik do pracy nie przyszedł, może to powodować niedopracowanie godzin pracy, a w konsekwencji pomniejszenie wynagrodzenia pracownika (więcej o tym pisaliśmy tutaj: czy pracownik może dostać na rękę mniej niż minimalna).

A tu pisaliśmy m.in. kiedy pracownik może odmówić pracy

W każdym razie, praca w niedziele i święta rekompensowana jest nieco inaczej dla każdego z przypadków. Za pracę w niedzielę pracownikowi należy oddać dzień wolny w ciągu 6 dni poprzedzających lub następujących po tej niedzieli. Z kolei za pracę w święto należy pracownikowi oddać dzień wolny w okresie rozliczeniowym.

W związku z powyższym praca w niedziele i święta może zostać zrekompensowana nawet w poprzedzającym czy następującym miesiącu. Co więcej – przepis art. 151(11) kodeksu pracy mówi wyraźnie, że praca w niedziele i święta jest rekompensowana dniem wolnym, a nie czasem wolnym.

Co to dla pracownika oznacza? Otóż, jeśli pracownik normalnie pracuje np. w podstawowym systemie czasu pracy, 8 godzin na dobę i od poniedziałku do piątku, a na polecenie pracodawcy pracownik pracował np. 3 godziny w niedzielę czy święto, to pracodawca oddaje mu za to i tak cały dzień wolny, a nie jedynie 3 godziny wolnego za pracę w niedzielę czy święto.

Co ważne, praca w niedziele i święta jest na analogicznych zasadach rekompensowana, jeśli pracownik pracuje w zadaniowym czasie pracy. Jeśli pracownik pracuje w zadaniowym, czy jak to się powszechnie mówi nienormowanym czasie pracy pracował w niedzielę czy święto, jemu również taką pracę należy zrekompensować dniem wolnym.

W praktyce pewne wątpliwości budzi to, czy praca w niedziele i święta jest rekompensowana tylko oddaniem dnia wolnego, czy pracownikowi należy się dzień wolny za pracę w niedzielę czy święto oraz dodatek za pracę w nadgodzinach. Wątpliwości te wynikają z tego, że są dwa niezależne przepisy, dotyczące pracy w niedziele czy święta – jeden dotyczy wprost pracy w niedziele i święta, a drugi pracy w nadgodzinach.

Pisaliśmy już tutaj: czas wolny za nadgodziny, ale przypomnijmy jeszcze. Praca z przekroczeniem norm czasu pracy stanowi pracę w nadgodzinach. Pracownik co do zasady może pracować np. więcej niż 8 godzin na dobę, jeśli np. pracuje w równoważnym systemie czasu pracy, ale nadal ma pracować średnio 40 godzin tygodniowo. No więc jeśli on przychodzi do pracy w niedzielę czy święto, to może się okazać, że ta norma średniotygodniowa została przekroczona.

A skoro norma średniotygodniowa została przekroczona bo miała miejsce praca w niedziele i święta, to zgodnie z art. 151(1) §2 kodeksu pracy należy mu się za to normalne wynagrodzenie oraz dodatek 100% z tytułu pracy w nadgodzinach.

Skąd mowa o tym, że praca w niedziele i święta może być rekompensowana podwójnym dodatkiem? Jeśli pracodawca nie oddaje pracownikowi dnia wolnego za pracę w święto, to zastosowanie znajduje przepis art. §3 kodeksu pracy:

jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w terminie wskazanym w § 1 pkt 2 (w okresie rozliczeniowym) dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151(1) § 1 pkt 1 (czyli dodatek 100%), za każdą godzinę pracy w święto

Do tego dochodzi przepis o nadgodzinach w niedzielę czy święto, przyznający pracownikowi dodatek 100%, oprócz normalnego wynagrodzenia za pracę w niedzielę czy święto.

Powyższe wątpliwości rozwiał tymczasowo Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 lutego 2006 roku sygn. II PZP 11/05 stwierdzając, iż

w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy tylko jeden dodatek przewidziany w art. 151(11) § 2 in fine lub § 3 k.p.

Sąd Najwyższy wyszedł z założenia, że nie można do tego typu sytuacji (praca w niedziele i święta) stosować osobno dwóch przepisów, ale że jeden jest przepisem szczególnym w stosunku do drugiego. Dodatek 100% za pracę w niedziele i święta należy się, jeśli pracodawca nie oddał za tę pracę dnia wolnego.

Niestety dla pracodawców pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w powołanej uchwale był mocno krytykowany, a inne stanowisko w tej sprawie zajmuje Państwowa Inspekcja Pracy. W piśmie z dnia 18 października 2012 roku Główny Inspektorat Pracy stwierdził, iż powołane przepisy (art. 151(1) i art. 151(11) kodeksu pracy) ustanowiły bowiem dwa niezależne od siebie tytuły do otrzymania dodatku do wynagrodzenia.

Oznacza to, że w takim wypadku pracownikowi powinno być wypłacone, poza normalnym wynagrodzeniem, łącznie – odpowiednio 200 proc. lub 150 proc. wynagrodzenia, wynikającego z jego osobistego zaszeregowania z tytułu dwóch autonomicznych dodatków.

Jedna uwaga – praca w niedziele i święta może być pracą planową. Powyższa zasada ma zastosowanie do pracowników, którzy pracowali w niedziele i święta i była to dla nich praca pozarozkładowa. W dużym uproszczeniu – niedziela czy święto może być dla pracownika normalnym dniem pracy. Wówczas praca w niedziele i święta nie jest dla pracownika pracą w godzinach nadliczbowych, a więc jemu nie należą się podwójne dodatki.

Dopiero gdy praca w niedziele i święta jest dla pracownika pracą dodatkową, a pracodawca nie oddał za nią dnia wolnego, należą się podwójne dodatki.

Może się też okazać, że za pracę w niedzielę i święto pracodawca zaplanował pracownikowi dzień wolny. Ostatecznie w tym dniu wolnym pracownik i tak musiał przyjść do pracy, np. ze względu na braki kadrowe. Praca w dniu wolnym, oddawanym za pracę w niedzielę czy święto jest dla pracownika wówczas pracą w godzinach nadliczbowych i pracodawca wypłaca za nią normalne wynagrodzenie za pracę plus dodatki.

Szkolenie online z rozliczania czasu pracy

Załóżmy, że pracownik normalnie pracuje od poniedziałku do piątku i na polecenie pracodawcy przyszedł do pracy w niedzielę. Normalnie niedziela jest dla niego dniem wolnym od pracy. Jeśli pracodawca nie odda pracownikowi dnia wolnego za tę niedzielę, praca ta powinna być rozliczona następująco:

• 8 godzin – 100 % dodatku za brak dnia wolnego od pracy + 100 % dodatku za przekroczenie normy średniotygodniowej,
• 2 godziny – 100 % dodatku za brak dnia wolnego od pracy + 100 % dodatku za nadgodziny dobowe w wolną niedzielę.

Oczywiście oprócz dodatków pracownik otrzyma również normalne wynagrodzenie za pracę. To normalne wynagrodzenie za pracę powinno obejmować te składniki wynagrodzenia, które normalnie należą się pracownikowi – premie, prowizje, nagrody itp. (więcej o premiach pisaliśmy tutaj: premia uznaniowa i premia regulaminowa różnice).

To normalne wynagrodzenie nie będzie obejmować składników, które co prawda nie są zapisane w umowie o pracę czy aktach wewnątrzzakładowych (np. regulaminie pracy), ale pracodawca przyznaje je pracownikowi na mocy ustnych porozumień – inaczej mówiąc – tych składników, które pracodawca płaci pod stołem, omijając w ten sposób przepisy płacowe i nie naliczając od nich należności publicznoprawych. Niestety niektórzy pracodawcy w ten sposób postępują, chcąc obniżyć koszty zatrudnienia.

Podsumowując. Praca w niedziele i święta rekompensowana jest dniem wolnym, odpowiednio w ciągu 6 dni poprzedzających czy następujących, jeśli dotyczy to pracy w niedzielę albo w okresie rozliczeniowym, jeśli dotyczy to pracy w święto. Jeśli ta praca w niedziele i święta jest dla pracownika pracą dodatkową, a pracodawca nie oddał dnia wolnego, pracownikowi mogą należeć się podwójne dodatki 100%, oprócz normalnego wynagrodzenia (pisaliśmy także: Praca 6 dni w tygodniu pod rząd).

Należy jeszcze dodać, że o ile praca w niedziele jest dopuszczalna, jeśli występują wskazane powyżej okoliczności, to pracownik nie może mieć wszystkich niedziel pracujących (chyba, że pracuje na swój wniosek w weekendowym systemie czasu pracy). Zgodnie z art. 151(12) kodeksu pracy pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 144, czyli w weekendowym systemie czasu pracy.

A tutaj: czy polskie święta kościelne są wolne dla cudzoziemców?